World registration of Oramanat or Horaman cultural landscape
ثبت جهانی اورمان
روز سه شنبه پنجم مرداد سال ۱۴۰۰، روز ثبت جهانی اورامان توسط یونسکو بود. بر این اساس در چهل‌وچهارمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو پرونده منظر فرهنگی اورامانات/هورامان به عنوان بیست و ششمین اثر تاریخی‌فرهنگی ایران ثبت جهانی شد. پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات/هورامان در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم قرار دارد. که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است. این پرونده سال گذشته به یونسکو ارسال شد.
منظر فرهنگی (Cultural Landscape) طبق تعریف کمیته میراث جهانی، شامل آن دسته از اموال فرهنگی هستند که معرف کار مشترک انسان و طبیعت باشند و نحوه تأثیر الگوهای فرهنگی ساکنان یک منطقه بر جغرافیای خاص آن سرزمین را نشان دهند. کارشناسان ایکوموس، «شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها» سال گذشته میلادی از مناظر اورامانات بازدید کرده و آن را شایسته ثبت در سیاهه میراث جهانی برشمرده بودند.
اورامان کجاست؟
هورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است. اورامان بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه. جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت و لهون است.
بر اساس شواهد باستان شناسی، قدمت هورامان به دوران پارینه سنگی میانی و به حدود ۴۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. حدود ۷۰۰ روستا در منطقه اورامانات/هورامان قرار دارد. در سال ۱۳۹۹ ارزیابی میدانی منظر فرهنگی اورامانات/هورامان توسط یک ارزیاب ایکوموس جهانی انجام شده است. نهایتا منجر به ثبت جهانی اورامان گردید.
منطقه هورامان/اورامانات منطقه‌ای فرهنگی در غرب کشور بین دو استان کردستان و کرمانشاه با کوه‌های سربه فلک کشیده و رودهای خروشان است. وجود این عوامل طبیعی دره‌هایی را شکل داده که ساکنان هورامان/ اورامانات، هزاران سال در تعامل با طبیعت زندگی کرده. و این تعامل را می‌توان در باغ های پلکانی، معماری پلکانی زندگی هوارنشینی (کوچ‌گاه‌های موقت)، جشن‌ها و آیین‌های اصیل. صنایع‌دستی منحصربه‌فرد منطقه و… مشاهده کرد.
منطقه هورامان دارای قدمت تاریخی با پیشینه‌‌ای کهن فرهنگی، آداب و رسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌ای است. که هر کدام از این نمادها روشنگر گوشه‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار این منطقه را نمایان می‌کند. پیشینه سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ برمی‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است.
کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است. که طبق گزارش باستان‌شناسان بیش از ۴۰ هزار سال تا حدود ۱۲ هزار سال قدمت دارند. معماری پلکانی اورامان تخت و خانه‌های دیدنی آن، روستا را به‌شکل هرم‌گونه درآورده است. که در راس این هرم قلعه‌ای باستانی قرار دارد.
میراث جهانی یونسکو در ایران
میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۲۶ مورد از مکان‌های تاریخی-فرهنگی و طبیعی است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این فهرست شامل ۲۴ مورد از میراث فرهنگی و ۲ اثر میراث طبیعی است. میراث جهانی یونسکو نام پیمان‌نامه‌ای بین‌المللی است که موضوع آن، حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، متعلق به به تمام انسان‌های زمین است. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را ثبت جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
به این ترتیب، پس از ثبت اوامان، شمار میراث جهانی ایران به ۲۶ اثر رسید. پیش‌تر، تخت جمشید، میدان امام اصفهان، چغازنبیل، تخت سلیمان، پاسارگاد، بم و منظر فرهنگی آن، گنبد سلطانیه، بیستون، مجموعه کلیساهای ارامنه (سنت استپانوس، چوپان، دره شام، مریم مقدس و قره کلیسا)، سازه‌های آبی شوشتر، مجموعه آرامگاه و خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مجموعه بازار تاریخی تبریز، باغ ایرانی (دولت‌آباد یزد، پهلوان‌پور مهریز یزد، ارم شیراز، پاسارگاد شیراز، چهلستون اصفهان، فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، اکبریه بیرجند، ماهان کرمان)، گنبد قابوس، مسجد جامع اصفهان، کاخ گلستان، شهر سوخته، شوش، منظر فرهنگی میمند، بیابان لوت، قنات ایرانی (قصبه گناباد، مون اردستان، گوهرریز جوپار، اکبرآباد بم، قاسم‌آباد بم، بلده فردوس، زارچ، حسن‌آباد مشیر، ابراهیم‌آباد، وزوان، مزدآباد میمه)، شهر تاریخی یزد، منظر باستان‌شناسی ساسانی و جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده بود.
برداشت بنه در اورامان
محدوده ثبت جهانی منطقه اورامانات شامل یک گستره ۳۰۳ هکتاری با ۷۰۰ روستا، ۳۰۰ سکونتگاه غیردائم، ۳ منطقه حفاظت شده و ۱۱۰۰ محوطه و آثار تاریخی، جشن‌ها و آیین‌های منطقه و ثبت بافت ۳۶ روستا است. بخش عمده ای از جنگل های زاگرس در اورامان و در این ناحیه قرار گرفته است. این جنگل های حاوی درختان بنه هستند که صمغ طبیعی برای تولید آدامس طبیعی را به دست می دهند. درواقع تامین مواد اولیه آدامس طبیعی با صمغ ایرانی وابسته به فعالیت مردم غیور هورامان یا اورامان نیز وابسته است. آدامس طبیعی بن ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات را به عموم ملت ایران و جامعه فرهنگی کشور شادباش می‌گوید.
منبع: