مقدمه
دستیابی به کیفیت مواد غذایی از مهمترین اهداف بشر از دیر باز بوده است و ایمنی لازمه کیفیت آن است. ایمنی مواد غذایی اشاره دارد به فقدان یا وجود مقدار قابل قبولی از آلودگی، تقلب و ایجاد سموم طبیعی. یا موادی که ممکن است برای سلامتی انسان مضر باشند. بسته بندی از جمله مواردی است که میتواند مستقیما بر روی کیفیت و ایمنی مواد غذایی اثرگذار باشد. لذا باید در انتخاب نوع بسته بندی توجه کافی را به کار گرفت. در این مقاله به بررسی تاریخچه، اصول، اهداف و ملزومات بسته بندی، انواع ظروف و همچنین عوامل موثر در انتخاب نوع بسته بندی پرداخته شده است.
یادگیری اصول بسته بندی مواد غذایی هم از جهت محافظت از مواد غذایی و هم از جهت بازاریابی صحیح و بی نقص ضروری است. لذا برخلاف گذشته، کارخانه های تولید مواد غذایی، خرده فروشان و شرکت های طراح و خدمات دهنده بسته بندی محصولات، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر از جهت ایجاد هماهنگی هرچه بیشتر بسته بندی محصول و سلیقه مشتریان دارند. بر اساس تحقیقات انجام گرفته اگر اصول بسته بندی مواد غذایی به خوبی رعایت شود، میتواند روی جلب نگاه و توجه مشتریان، راحتی آن ها، اطلاع رسانی و برندسازی و به دنبال آن نرخ فروش محصولات به شدت تأثیر گذار باشد.
تاریخچه بسته بندی
اولین انواع بسته بندی کدوهای خشک شده، صدف ها، برگ ها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی بودند. در گذشته برای انتقال مایعاتی همچون آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات استفاده میشد. از طرف دیگر از شاخ آن ها برای حمل و نقل و ذخیره غذا و محصولات کشاورزی استفاده میشده است. (هنوز هم در مناطق استوایی بامبو برای ذخیره سازی مواد غذایی استفاده میگردد).
ظهور انقلاب صنعتی با فوران کالاهای گوناگون در جهان، تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد نمود. تنوع کالاها و رقابت سخت میان تولیدکنندگان و بازرگانان به تدریج هنر را نیز وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد. با پیشرفت بیشتر، علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی، اجتماعی و ارگونومی به این مجموعه اضافه شد.
توسعه این رشته به تدریج سبب مستقل شدن این صنعت از سایر صنایع شد. همچنین رقابت و نیاز بازار سبب گردید که صنایع بسته بندی سهمی قابل توجه از بودجه شرکت های تولیدی را به خود اختصاص دهند. تا آن جا که امروزه تبدیل به یک تکنولوژی قدرتمند شده است. برای بسته بندی تعاریف متعددی ارائه شده است. اما بهترین و کامل ترین تعریف برای آن توسط پین در 1962داده شده است. که عبارتست از:
1-یک سیستم که زمان تهیه کالا را جهت انتقال، توزیع، ذخیره، خرده فروشی و مصرف کاهش میدهد.
2-یک مفهوم تضمین کننده برای تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب و با حداقل هزینه است.
بسته بندی یک عمل فنی اقتصادی است که هزینه تحویل کالا را به حداقل میرساند. در حالی که فروش و در نتیجه سود حاصل از آن را به بالاترین حد افزایش میدهد. در تعریفی ساده تر بسته بندی را میتوان پوششی از یک سیستم که اصطلاحا کالا نامیده می شود دانست.
اصول بسته بندی مواد غذایی
آشنایی و رعایت اصول بسته بندی مواد غذایی در محفاظت از محصولات، بازاریابی، جلب نظر مشتریان و.. یک شرکت تأثیرگذار است. از طرف دیگر بسته بندی مواد غذایی امر پیچیده ای است. به همین دلیل شرکت های حرفه ای تولیدکننده مواد غذایی اغلب با شرکت های طراحی، چاپ و ساخت بسته بندی همکاری دارند. بسته بندی مواد غذایی دارای اصولی به قرار زیر است:
1– محصول
مهمترین اصل و فاکتور هنگام طراحی و ساخت بسته بندی مواد غذایی، خود محصول است. با توجه به تعدد صنایع تولیدکننده مواد غذایی، تنوع گسترده ای هم در بسته بندی وجود دارد. هنگام طراحی برحسب نوع مواد غذایی باید به عواملی از جمله میزان عمر محصول در فروشگاه (Shelf Life )، مقدار، شرایط نگهداری، طریقه مصرف و…. توجه کرد. از نمونه اصول بسته بندی مواد غذایی برحسب محصول این است که برخی از محصولات نیاز به فضای آزاد بیشتری دارند. برخی نیز مثل نوشیدنی ها باید کاملا مقاوم در برابر ضربه باشند.
2- طراحی یکپارچه
از دیگر اصول مهم بسته بندی موادغذایی، طراحی یکپارچه است. یعنی در سایزهای مختلف بسته بندی باید از طراحی یکسان استفاده کرد. یا مثلا برای نوشیدنی که طعم های مختلفی دارد، از طراحی یکسان استفاده کرد. اما باید رنگ آن را متناسب با نوع هر نوشیدنی تغییر داد. این کار را ساخت پیام برند گویند.
3- شکل
شکل بسته بندی مواد غذایی غالبا مستطیلی، جعبه ای، مکعبی، استوانه ای و مشابه آن است. اما میتوانید بسته به نوع ماده غذایی خود، با ایجاد تنوع در شکل، از رقبا پیشی بگیرید. هرچند شکل بسته بندی مواد غذایی تضمین کننده افزایش میزان فروش نیست. اما تجربه نشان داده است که در جلب توجه مشتری بسیار مؤثر است. به همین دلیل از اصول بسته بندی مواد غذایی این است که یا شکل بسته بندی هایی که رقیب شما استفاده میکند را تغییر دهید. یا اینکه خود شکل جدیدی را طراحی نماید.
4- پیام برند و محصول
از جمله هوشمندانه ترین اصولی که در بسته بندی مواد غذایی باید به آن توجه کافی شود، انتقال مؤثر پیام برند و محصول است. به عنوان مثال اگر محصول تولیدی شما شکلات است، میدانید که مصرف شکلات باعث افزایش انرژی افراد میگردد. پس این نکته را در طراحی خود نشان دهید. یا اگر در زمینه تولید و بسته بندی آجیل فعالیت دارید در طراحی خود به نقش آجیل در بهبود حافظه اشاره کنید.
5- تصویر
به هر چیزی نگاه کنید، بخش بزرگتر آن سریعتر از سایر اجزا به چشم می آید. که در مورد بسته بندی محصولات، منظور تصویر درج شده بر روی بسته بندی است. تصاویر قدرت انتقال مطلب بسیار سریعتری دارند. و مهم است که در همان لحظه اول، تأثیر خوبی روی مشتری بگذارید. بسته بندی مواد غذایی علاوه بر جذابیت و کیفیت، باید با نوع محصول، نوع مواد اولیه مورد استفاده، فواید محصول یا حتی ترکیبی از آن ها مرتبط باشد.
6- سبک مینیمالیستی
برای جلب توجه بیشتر تصویر بسته بندی، زیبایی ترکیب رنگ انتخابی، گم نشدن برند در نوشته ها، یافتن آسان دستورالعمل نگهداری و شیوه مصرف توسط مشتریان، بهتر است. از طرح های مینیمال استفاده نماید.
7- امنیت
شرکت هایی که در سطح بین المللی فعالیت دارند، محصولات خود را تا کیلومترها جابجا می کنند. لذا از چندین ساعت تا چند روز، مواد غذایی آن ها باید شرایط محیطی مختلف را تحمل کند. و بدون وارد شدن هرگونه آسیبی به آن، تا زمان رسیدن به دست مشتری تازگی خود را حفظ کند. (مثل سبزیجات، نوشیدنی ها و گوشت و ..). این امر لزوم بسته بندی کاملا ایمن و بدون اجازه نفوذ گرد و خاک، هوا و پاتوژن های آلوده کننده را ضرروی می نماید.
8- کارایی و کاربرد
برخی از شرکت های تولید مواد غذایی که خودشان کار طراحی بسته بندی را انجام میدهند. در طراحی صرفا به این نکته توجه دارند که محصول در فضایی مناسب قرار بگیرد. و خطر آسیب آن کمتر شود. درحالی که علاوه بر موارد گفته شده، بسته بندی باید کارایی و کاربرد نیز داشته باشد. به عنوان مثال طراحی به گونه ای باشد که در فضای کمتر بتوان تعداد بیشتری از آن ها را در داخل بسته بندی و قفسه ها قرار داد. یا بتوان پس از اتمام محصول، آن ها را برای کارهای دیگری هم استفاده کرد. در این صورت اگر بخاطر نوع بسته بندی قیمت محصول افزایش یابد، مشتریان باز هم استقبال خواهند کرد.
9- متریال ساخت
از مهمترین نکات اصول بسته بندی مواد غذایی، توجه به نوع متریال بسته به نوع محصول تولیدی است. به عنوان مثال علارغم داشتن صرفه اقتصادی و سودآوری، نباید از ورقه های حلبی از جنس قلع برای مواد خوراکی تر استفاده کرد. زیرا فلزات سنگین سمی آن با غذا واکنش میدهد. یا اگر تولیدکننده شیر، آب، آبمیوه و غلات هستید باید از متریال پلاستیک و از نوع HDPE استفاده نماید. یا اگر کار تولید ماست و کچاپ دارید، بهترین گزینه متریال پلی پروپیلن است. که هم طراحی بر روی آن بسیار زیبا خواهد شد و هم از ترشیدگی مواد غذایی جلوگیری میکند.
در طراحی بسته بندی تمامی موارد گفته شده دارای اهمیت بوده و باید رعایت گردد. اما بسته به هر محصولی این موارد میتواند متفاوت باشد.
اهداف بسته بندی موادغذایی
packaging یکی از موارد مهم در فرآوری و توزیع محصولات غذایی است. این فرایند دارای اصولی بوده و برای اهداف مشخصی از طرف تهیه کنندگان مواد غذایی ایجاد میگردد. که در ادامه این اهداف تشریح شده است.
1- حفاظت از محصول
وظیفه اصلی و هدف اولیه بسته بندی، نگهداری از محصولات می باشد. بسته بندی باید توانایی حافظت از محصول را در برابر انواع حملات فیزیکی، شیمیایی و آلودگی های بیولوژیکی از جمله میکروارگانیسم ها، حشرات و جوندگان داشته باشد. همچنین باید از محصول در برابر آسیب های وارده در طی حمل و نقل، جابجایی و انبار کردن، آسیب مستقیم ناشی از رطوبت، نور، گرما و سایر فاکتورهای محیطی محافظت نماید.
2- راحتی مصرف
Packaging باید مصرف ماده غذایی برای مصرف کنندگان را آسان نماید. به عنوان مثال راحت قفل شدن پس از مصرف جزء یکی از نمونه هایی است که مصرف را راحت تر میکند.
3- گروه بندی محصول
بسته بندی میتواند به منظور دسته بندی و گروه بندی یک محصول در تعداد یا مقادیر زیاد انجام گیرد. مثلا در برخی موارد میزان غذای موجود در یک بسته صرفا برای یک بار مصرف تعبیه شده است. (مانند کنسرو ها)، اما جعبه های 6 تایی نوشابه برای چندبار مصرف در نظر گرفته شده است.
4- آگاهی از محصول
بسته بندی مواد غذایی به دلیل معرفی محصول به مصرف کننده باید قادر به برقراری ارتباط و آموزش باشد. بسته بندی مناسب و اصولی علاوه بر متقاعد کردن مصرف کنندگان برای خرید یک محصول. آن ها را در مورد چگونگی استفاده از محصول، محتویات یا مقدار محصول موجود، مواد تشکیل دهنده، شرایط نگه داری، طریقه مصرف، محتوای تغذیه ای و سایر اطلاعات مربوطه آگاه میسازد. محصولی که بتواند این موارد را به خوبی ارائه نماید بیشتر مورد پسند مشتری است.
5- جذب مشتری
یک ماده غذایی با بسته بندی اصولی و شیک، قطعا در جلب نظر مشتریان و تمایل مشتری برای خرید بسیار ثاثیرگذار است. در برخی موارد دیده شده که بسته بندی جذاب یک محصول باعث گردیده است. که مشتریان علارغم نیاز و یا شناخت به یک محصول صرفا به دلیل علاقه مندی به ظاهر آن را در سبد خرید خود قرار داده اند. که این امر نشان از اهمیت بسته بندی جذاب نزد مشتری دارد.
6- حمل و نقل راحت تر
اگر اصول بسته بندی کردن مواد غذایی به درستی رعایت نشود، مشتریان در حمل مواد غذایی با مشکل مواجه خواهند شد. لذا شرکت های تولید کننده مواد غذایی بسته به نوع ماده غذایی، بسته بندی متفاوتی به شکل قوطی، جعبه، بطری، کیف و .. برای محصول خود ایجاد می نمایند.
اقتصادی بودن استفاده از Packaging در فرآیند تولید امر مهمی است. خواصی همانند پرشدن، بسته شدن و قیمت پایین از عواملی هستند که در قیمت نهایی یک بسته بندی تاثیرگذار است. در برخی مواد قیمت بسته بندی از قیمت خود ماده غذایی بیشتر است. لذا یافتن مواد و روش های اقتصادی در این زمینه امری مهم است.
ملزومات بسته بندی مواد غذایی
بسته بندی مواد غذایی با ملزومات بسیاری همراه است. برخی از این ملزومات عبارتند از: حفاظت در برابر آلودگی میکروارگانیسم ها، ممانعت از خروج رطوبت یا ورود اکسیژن، محافظت در برابر بو و سموم محیطی. به عنوان سد در برابر اشعه فرابنفش، شفاف بودن، مقاومت در برابر ضربه. بتوان اندازه، شکل و وزن مورد نظر را با آن ساخت. دارا بودن ظاهر مناسب، دارا بودن قابلیت چاپ بر روی آن، ارزان بودن، سازگاری با مواد غذایی و… .
در بسیاری از موارد نیز نیاز است که بسته بندی در برابر حملات حشرات و جوندگان نیز مقاوم باشد. (گرچه که فقط قوطی های شیشه ای و فلزی ضد حشرات و ضد جوندگان هستند). در ادامه به تشریح برخی از ملزومات در این ارتباط پرداخته شده است.
1- آب و اکسیژن
تمامی پلیمرهایی که به صورت عمومی در صنعت packaging مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرند. به آب و اکسیژن اجازه ورود به داخل بسته بندی را میدهند. با این حال میزان مقاومت پلیمرها در برابر این نفوذ متفاوت بوده و بستگی به ساختار شیمیایی و فیزیکی پلیمر دارد.
مقاومت در برابر گاز و بو امری دو جانبه است. برخی بوها باید قابلیت خروج از packaging را داشته باشند. برخی نیز باید محفوظ بمانند. در اکثر موراد باید از وارد شدن اکسیژن ممانعت کرد. اما در برخی مواد گازهایی مانند کربن دی اکسید تولید میکنند که باید خارج شوند.
محافظت در برابر رطوبت نیز امری دو سویه است. در غذاهای خشک باید از نفوذ رطوبت جلوگیری شود. اما در غذاهای مرطوب یا نمدار باید از خروج رطوبت جلوگیری کرد. ممانعت از خروج روغن نیز یکی دیگر از مواردی است که باید در این خصوص به آن توجه نمود. نکته مهم این است که بسته بندی های مقاوم در برابر نفوذ رطوبت لزوما در برابر نفوذ روغن مقاوم نیستند. و بلعکس.
2- نور
شفافیت و محافظت در برابر نور دو امر متناقض یکدیگر هستند. packaging شفاف به دلیل اینکه به مصرف کنندگان امکان دیدن محصول را میدهد، مطلوب است. اما از سوی دیگر اکثر غذاها نسبت به نور حساس هستند. انتخاب ظروف نگه داری محصول باید با عمر احتمالی مفید محصول و میزان آسیب وارده از طریق نور در این مدت زمان متناسب باشد.
3- بسته بندی مهر و موم
packaging باید کاملا مهر و موم شده باشد. و امکان استفاده از آن بدون باز کردن بسته وجود نداشته باشد. این امر برای جلوگیری از ورود مواد بیماری زا و حتی سموم توسط افراد الزامی است. و جزو مواردی است که امروزه به آن توجه بسیاری شده است. هنگام خرید حتما به پلمپ بسته توجه نماید. و از خرید بسته بندی هایی که قبلا باز گردیده است خودداری نماید.
در نهایت قابلیت هایی همانند آسان باز شدن و نحوه پخش که در محصولات گرانوله، مایع و حتی جامد دارای اهمیت است نیز باید در نظر گرفته شوند.
انواع ظروف بسته بندی
انواع ظروف را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
دسته اول: به صورت مستقیم با غذا در تماس هستند و باید غیر سمی بوده، با غذا سازگار باشند. این ظروف نباید باعث ایجاد تغییر در بو، مزه و سایر واکنش های شیمیایی در غذا شوند.
گروه دوم: packaging بیرونی است که چندین قوطی، کوزه یا کیسه را در کنار هم نگه داشته و یا جدا میکند اما مستقیما با غذا تماس پیدا نمیکند. ظروف ثانویه قسمت مهمی از packaging مواد غذایی هستند.
گروه سوم: موادی هستند که چندین ظروف ثانویه را در کنار هم نگه میدارند تا جابه جایی و حمل و نقل راحت تری داشته باشد.
مواد مورد استفاده در بسته بندی مواد غذایی
ترکیبات محدودی در بسته بندی مواد غذایی استفاده میشوند. برخی از این ترکیبات عبارتند از: فلز، شیشه، کاغذ و کارتن، پلاستیک ها و مقادیر اندکی از چوب و الیاف کتان. به طور کلی مواد و اصول packaging مواد غذایی را میتوان در گستره وسیعی از شکل ها و فرم ها دید.
برخی از این فرم ها عبارتند از: قوطی و دارم سفت و سخت، فویل های آلومینیومی انعطاف پذیر، کوزه های شیشه ای و بطری، قوطی و بطری پلاستیکی سفت و نیمه مستحکم، پلاستیک های انعطاف پذیر ساخته شده از فیلم های مختلفی که در ساخت کیسه و بسته بندی استفاده میشود، کاغذ، مقوا، محصولات چوبی که به عنوان جعبه و کیسه استفاده میشوند و لمینیت ها یا بسته های چند لایه که در آن کاغذ، پلاستیک و فویل با یکدیگر ترکیب شده اند تا خواص غیرقابل دستیابی را با استفاده از گروه دیگری بدست بیاورند.
1- فلزات
دو دسته اصلی از فلزات آلیاژی که در بسته بندی مواد غذایی استفاده میشوند عبارتند از فولاد و آلومینیوم.
فولاد
فولاد درجه اول برای تهیه قوطی های محکم و سخت استفاده میشود. در حالی که آلومینیوم برای قوطی و روکش های منعطف استفاده میشود. تا چند سال پیش تقریبا تمام قوطی های فولادی به وسیله لایه ای قلع آبکاری میشدند. (به همین دلیل به آن ها قوطی های قلعی گفته میشد) دلیل این امر مقاومت قلع در برابر خوردگی است که توسط مواد غذایی بر روی فولاد میتواند اتفاق بیفتد. قلع کاملا در برابر خوردگی مقاوم نیست، اما سرعت واکنش آن با مواد غذایی کمتر از فولاد است.
استحکام صفحه فولادی نیز یکی دیگر از موارد مهم است. به خصوص در قوطی های بزرگتر که باید در برابر فشارهای وارده مقاومت کنند. استحکام قوطی با توجه به خلوص فولاد، ضخامت صفحه، اندازه و هندسه قوطی و برخی از مشخصات ساختاری دیگر تعیین میشود.
آلومینیوم
آلومینیوم سبک است. در برابر خوردگی اتمسفری مقاوم است و میتوان به راحتی آن را به شکل و فرم دلخواه در آورد. با این حال آلومینیوم استحکام ساختاری کمتری در مقایسه با فولاد در ضخامت یکسان دارد. قوطی های آلومینیومی انتخاب مناسبی برای نوشیدنی هایی هستند که دارای فشار داخلی هستند: مانند نوشابه.
به طور کلی استفاده از ظروف فلزی در بسته بندی دارای مزایایی به شرح زیر است: مقاوم به ضربه، دامنه مقاومت به حرارت بالا (استرلیزاسیون)، مقاوم به رطوبت نور و اکسیژن، مسموم کنندگی پایین، زمان نگهداری بالا بدون تغییرات ارگانولپتیکی، سطح ایده آل جهت تزئین و لاک پذیری.
از طرف دیگر استفاده از این نوع ظروف دارای معایبی همچون: پدیده خوردگی، باد کردگی و سوراخ شدگی، تغییر رنگ، کاهش ویتامین های مواد غذایی در اثر خوردگی است.
به طور کلی ظروف فلزی مناسب برای غذاهای کنسروی و همچنین نوشابه های گاز دار می باشد. برای نوشیدنی های غیرالکلی و آبجوهای الکلی معمولا از ظروف آلومینیومی استفاده میشود.
2- شیشه
شیشه قدیمی ترین ماده اولیه مورد استفاده در بسته بندی می باشد. در اصول packaging مواد غذایی، شیشه از نظر شیمیایی خنثی بوده و یک محافظ کامل در برابر اکسیژن و بخار آب است. محدودیت اصلی شیشه حساسیت آن به شکستگی است که ممکن است ناشی از فشار داخلی، ضربه یا شوک حرارتی باشد. همچنین وزن بالای آن باعث افزایش هزینه حمل و نقل می گردد.
استفاده از شیشه دارای مزایایی از جمله خنثی بودن از نظر شیمیایی و عدم تاثیر در رنگ و طعم غذا، فاقد بو و غیر قابل نفوذ بودن، محکم و قابل ساختن به اشکال مختلف، شفاف و قابلیت مشاهده آسان محتویات، بازیافت آسان (بشرط مخلوط نشدن آن با سایر زباله ها) است.
3- کاغذ، مقوا و کارتن
تفاوت های اصلی بین کاغذ، مقوا و کارتن ضخامت و نوع کاربری آن هاست. کاغذها نازک و انعطاف پذیر هستند و برای ساخت کیسه استفاده میشوند. مقوا ضخیم تر است و برای ساخت کارتن های یک لایه استفاده میشود. کارتن (fiberboard) نیز از ترکیب لایه های کاغذهای قوی درست میشوند. برای مثال بسته بندی آدامس بن در فروشگاه این محصول قابل مشاهده است.
4- پلاستیک
اصطلاح پلاستیک به گروه گسترده ای از مواد اطلاق میشود که از ترکیب مولکول هایی با زنجیره بسیار بزرگ تشکیل شده اند. این مولکول ها از پیوند بخش های کوچکی به نام مونومر ساخته میشوند و میتوانند دارای وزن بیش از 100000 باشند. ایده تولید ترکیبات پلاستیکی و پلیمری از ترکیباتی طبیعی مانند نشاسته، پروتئین و لاستیک طبیعی گرفته شده است.
پلیمرها خواص منحصر به فردی دارند. به عنوان مثال پلیمرهای ترموپلاستیک را میتوان با گرما ذوب کرد و به شکل دلخواه در آورد و سپس آن را خنک کرد تا سفت شود.
در میان هزاران ترکیب موجود پلیمری، تنها تعداد محدودی از آن ها به صورت تجاری مناسب هستند و از اصول بسته بندی مواد غذایی مناسب برخور دارند و مورد استفاده قرار میگیرند. این ترکیبات عبارتند از: سلولز استات، پلی آمید (نایلون)، پلی استرها (PET, Mylar)، پلی اتیلن، پلی پروپیلن، پلی استایرن، پلی وینیلیدن کلراید و پلی وینیل کلراید.
5- لمینیت ها
همانگونه که قبلا نیز اشاره شد، فیلم های پلیمری اگرچه میتوانند محافظ خوبی در برابر میکروارگانیسم ها و گرد و غبار باشند اما در برابر نفوذ آب و اکسیژن مقاومت چندانی ندارند. از سویی سایر مواد ذکر شده برای ساخت بسته بندی ها نیز تنها دسته ای از خواص مورد نیاز را تامین می کنند.
لمینیت ها یا ترکیبات چند لایه ای بر همین اساس ساخته میشوند و میتوان از بهترین خاصیت هرکدام از مواد گفته شده بهره برد. به عنوان مثال یک لمینیت می تواند خود دارای لایه های زیر باشد:
کاغذ: استحکام لایه را بالا می برد.
پلاستیک: مقاوم در برابر گرما.
فویل آلومینیومی: مقاومت بالا (خوردگی ، نفوذ مواد و ….).
لمینیت های تجاری حداکثر دارای هشت لایه مختلف هستند و برای هر محصول به صورت خاص طراحی می شوند.
انتخاب مواد اولیه بسته بندی
در انتخاب مواد بسته بندی موارد بسیاری وجود دارد. از جمله مسائلی که در ارتباط با این موضوع در نظر گرفته می شود؛ تاثیر متقابل محصول و بسته بر روی همدیگر میباشد. به این موضوع اصطلاحا Interaction میگویند. به صورت کلی مهم ترین ویژگی هایی که در انتخاب مواد بسته بندی مورد توجه قرار می گیرد عبارتند از:
1-عدم تاثیر متقابل سوء بین محصول و ماده بسته بندی
الف) ماده بسته بندی از طرق مختلف میتواند اثرات سوء بر محصول ایجاد کند. انتقال مونومرهای سازنده آن، که به طور آزاد در بافت ماده پلیمری وجود دارند و در نتیجه حرارت، به واسطه تجزیه حرارتی آزاد میشوند، باعث مسموم شدن محصول می گردد.
از سوی دیگر مصرف بیش از حد مجاز و انتقال ترکیبات افزودنی که به منظور بهبود ویژگی های ماده بسته بندی به کار رفته اند، باعث ایجاد مسمومیت می گردد. در این مورد میتوان به استفاده از ترکیبات نرم کننده اشاره کرد که به خصوص در مورد ماده پلیمری Vinil chlorile یا P.V.C مورد استفاده قرار میگیرد. از سوی دیگر مونومر سازنده PVC یعنی وینیل کلراید یا VCبه محصول منتقل میگردد و این عامل سرطان زا میباشد. بنابراین اصولا استفاده از P.V.C در packaging محصولات غذایی به واسطه این اثرات سوء بسیار محدود گردیده است.
ب) انتقال ترکیبات از محصول و اثرات سوء آن بر ماده بسته بندی نیز حائز اهمیت است. در چنین مواردی ماده بسته بندی باید نسبت به ترکیبات واکنش دهنده از محصول مورد نظر، مقاوم باشد.
2-ویژگی های مکانیکی ماده بسته بندی یعنی مقاومت آن در برابر برخورد، ضربه و سوراخ شدگی.
3-مقاومت حرارتی
بسیاری از محصولات غذایی بلافاصله پس از فرآوری یعنی به صورت گرم و داغ در داخل بسته بندی وارد میشوند و همچنین بسیاری از محصولات را به شکل آماده به مصرف تولید میکنند و تنها در هنگام مصرف نیاز به حرارت دهی مجدد جهت گرم کردن نهایی وجود دارد. بنابراین مقاومت حرارتی در این گونه مواد حایز اهمیت است.
4- کم بودن وزن مخصوص
این مساله به طور مشخص از نظر حمل و نقل اهمیت دارد و ویژگی اصلی مواد پلیمری و برتری آن بر فلزات و شیشه از این نقطه نظر میباشد.
5- از نقطه نظر قابلیت مشاهده محتویات درون بسته و جذاب نمودن ظاهر بسته
این مساله امری مطلوب است. اما در عین حال از نقطه نظر حساسیت محصول غذایی نسبت به تابش نور در بسیاری از موارد لازم است ماده بسته بندی از نوعی انتخاب شود که از اثرات سوء نور بر روی محصول غذایی ممانعت کند. در این مورد معمولا از رنگی کردن بسته با استفاده از رنگدانه ها و یا متابولیزه کردن آن با استفاده از رسوب آلومینیوم و یا با استفاده از یک لایه مستقل از فویل آلومینیوم در کنار ماده اصلی کمک گرفته میشود.
همانطور که در این مقاله مشاهده شد بسته بندی فرآورده های غذایی بیش از جای دادن غذا در یک ظرف مفهوم دارد. packaging مساله ای همه جانبه و مهم است. که مزیت های فراوانی دارد. یک packaging معیوب میتواند تمام آنچه را یک تولید کننده مواد غذایی با استفاده از دقیق ترین روش ها انجام داده است، خنثی نماید. باتوجه به اهمیت این موضوع در دیدگاه مشتری، شرکت های تولید کننده مواد غذایی بیش از پیش به این امر توجه می نمایند.
بسته بندی بازارپسند
بسته بندی نقش های زیادی علاوه بر نگهداری انجام میدهد. یکی از آن ها، به فروش رسیدن مواد غذایی در بازار رقابت و تجارت است. اکنون با پیشرفت تکنولوژی و تولید انبوه محصولات بدون استفاده از بسته بندی، عرضه محصول به صورت عمده فروشی یا خرده فروشی در بازار امکان پذیر نیست. یعنی با وجود اینکه به نظر میرسد این کار هزینه اضافی به تولید کننده تحمیل می کند، اما باید در نظر داشت بدون استفاده از آن کل هزینه تولید به هدر می رود. در چنین بسته بندی هایی باید به ابعاد بسته از نقطه نظر قابلیت حمل و نقل و عرضه آن توجه شود.
از طرف دیگر باید به شیوه زندگی مردم و میزان مصرف محصولات مختلف در هر جامعه دقت شود. محصولات باید در بسته بندی هایی عرضه شوند که در صورت نیاز در یک یا دو وعده مورد مصرف قرار گیرند و این موضوع به خصوص در صادرات حائر اهمیت است.
بسته بندی از نقطه نظر جذاب نمودن ظاهر بسته و بازار پسند کردن آن اهمیت زیادی دارد و این جنبه آن در بعضی موارد بقیه اهداف کاربردی آن را تحت پوشش قرار می دهد. در حالیکه تولید کننده هوشیار باید از این خطر دوری کند، چرا که سرمایه گذاری بیش از حد و اندازه بر این جنبه از بسته بندی نه تنها باعث موفقیت محصول در بازار نمی گردد بلکه باعث شکست آن نیز می شود. در این مورد می بایست همواره میزان سرمایه گذاری انجام شده هماهنگ با محتویات درون بسته باشد چه از بعد اقتصادی و چه از بعد اطلاعاتی.
بسته بندی خلاق
بسته بندی اولین رکن ارتباطی خریدار با کالای تولید شده است. برای همه ما پیش آمده است که یک کالا را فقط به خاطر ظاهر زیبا و فریبنده آن خریداری کرده ایم. از نظر بازاریابی ارائه یک محصول با ظاهر جذاب میتواند ارزان تر از ارائه یک محصول خوب و باکیفیت اما با ظاهر نه چندان جذاب باشد. چراکه در این حالت ظاهر جذاب یک محصول میتواند در بالا بردن آمار فروش نقش موثری داشته باشد. بسته بندی میتواند با ظاهر جذاب و خلاقانه، خود را به راحتی به مصرف کننده نهایی بفروشد. این بدین معنی است که در هنگام خرید حضوری آن چیزی که بیش از همه عوامل بر مخاطب تاثیر گذار است، لمس مستقیم محصول است.
توجه به هنر طراحی و packaging امروزه از مهم ترین فاکتورهای فروش و موفقیت در بازار تجاری است. از طرف دیگر packaging خلاقانه، با افزایش فروش یک محصول سبب افزایش سطح رقابت تجاری آن می گردد. جهان امروز تنها تشنه تولید کالا نیست بلکه این تولید هنر است که چرخه های اقتصادی را به حرکت درمی آورد. به همین دلیل امروزه شرکت های تولیدی سعی در ایجاد packaging جذاب برای محصولات خود مینمایند.
منابع
لطفا دیدگاه خود را در ارتباط با این مطلب در بخش کامنت ها مرقوم فرمایید