مقدمه
اگر شما نیز همانند بسیاری از افراد دوست دارید آدامس بجوید، احتمالاً به این فکر کرده اید که چگونه عادت جویدن آدامس بر سلامت دهان و دندان شما تأثیر میگذارد. همه ما از والدین، همسالان و دندان پزشکان شنیده ایم که آدامس میتواند برای دندان مضر باشد. اما آیا واقعا آدامس مضر است؟ حقیقت برعکس این است و نه تنها هیچ چیز مضری در آدامس وجود ندارد. بلکه بعضی از آدامس ها میتوانند برای دندان ها مفید هم باشند. البته این امر کاملا بستگی به نوع آدامس مصرفی و مواد تشکیل دهنده آدامس – یعنی قند آن – دارد. در ادامه این مطلب درباره آدامس های بدون قند و ویژگی های آن ها بیشتر توضیح داده شده است.
آدامس بدون قند (Sugar-free)
آدامس بدون قند برخلاف آدامس های دیگر (آدامس های شکری) مضر نیست و به دلایل مختلف میتواند مفید نیز باشد. آدامس بدون قند واژه ای آشنا برای تمام مصرف کنندگان آدامس است. آدامس بدون قند، آدامس بدون شکر، آدامس شوگرفری و آدامس زایلیتول همگی به یک معنی هستند. آدامس هاب بدون قند جزو آدامس های سالم در دسته آدامس های صنعتی (شیمیایی) به شمار می آید. امروزه آدامس ها انواع گوناگونی دارند. اما نوع بدون قند آن از انواع دیگر آدامس ها بهتر است.
جویدن آدامس بدون قند به دلایل متعدد مفید است. این درحالی است که این امر در خصوص آدامس های حاوی قند (آدامس های شکری) صادق نیست. چراکه این آدامس ها قند بیشتری وارد دهان مصرف کننده می کند. به طور کلی برای سلامتی دهان و دندان باید تاحد امکان مصرف قند و شکر را حتی به صورت مصرف آدامس محدود کرد. هنگامی که آدامس قندی (شکری) میجوید، قند این آدامس در بزاق دهان حل می شود و باکتری های موجود در پلاک دندان این قند را جذب می کنند. لذا این باکتری ها انرژی لازم برای تولید مثل را دریافت می کنند. اگر با مسواک زدن این باکتری ها را از بین نبرید، تکثیر شده و در نتیجه سبب بروز پوسیدگی دندان و بیماری های لثه می گردند.
آدامس های بدون قند دارای مهر تایید انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، شامل آدامس هایی است که ترکیبات آن ها حاوی زایلیتول، آسپارتام، سوربیتول و مانیتول است. این مواد شیرین کننده هایی هستند که برخلاف سایر شیرین کننده ها باعث ایجاد حفره دندانی نمی شوند. آدامس های زیادی با مهر و موم ADA در بازار وجود دارند. این محصولات شامل Dentyne Ice بدون قند، Trident بدون قند، آدامس بدون قند 5، Extra بدون قند، Orbit بدون قند، Orbit بدون شکر برای کودکان است.
فواید آدامس بدون قند
با توجه به اهمیت و ارزش آدامس های بدون قند آزمایشات متعددی در این زمینه انجام شده است. مطالعه ای که در سال 2015 در مجله PLoS ONEمنتشر شد، نشان داد که جویدن آدامس بدون قند به مدت 10 دقیقه میتواند 100 میلیون باکتری را از دهان خارج یا 10٪ از بار میکروبی بزاق را از بین ببرد. مطالعه دیگری نشان داد که جویدن آدامس بدون قند به مدت 20 دقیقه باعث کاهش مقدار و جلوگیری از ایجاد پلاک دندان، کاهش علائم خشکی دهان، خنثی کردن اسید دهان و ترمیم مجدد مینای دندان می شود. لذا جویدن آدامس بدون قند بعد از غذا در کاهش علائم پوسیدگی دندان بسیار موثر است. آدامس های بدون قند از چندین روش می توانند بر سلامت دهان و دندان مصرف کندگان اثرگذار باشند. در ادامه درباره خواص آدامس های بدون قند بیشتر توضیح داده شده است.
افزایش تولید بزاق
از جمله مهمترین مزایای آدامس های بدون قند برای دهان، افزایش ترشح بزاق حین جویدن آدامس است. بزاق دهان، سبب کاهش علائم ناخوشایند خشکی دهان شده، اسیدهای دهانی را خنثی کرده و همچنین میتواند سبب به حداقل رسانیدن ریفلاکس اسید گردد. برخی از بیماری ها و مشکلات پزشکی، مانند لوپوس و پارکینسون، میتوانند باعث خشکی دهان شوند. از طرف دیگر داروهایی وجود دارند که میتوانند سبب عارضه خشکی دهان گردند. مانند داروهای مسکن، شل کننده های عضلانی، ضد احتقان ها، آنتی هیستامین ها و داروهای ضد افسردگی. کاهش ترشح بزاق دهان سبب نازک شدن و التهاب مخاط، افزایش جرم دندان و احساس سوزش در دهان می گردد. جویدن آدامس با افزایش تولید بزاق می تواند سبب رفع این موارد گردد.
تقویت مینای دندان
تولید بزاق سبب بازسازی مینای دندان شده و بدین وسیله باعث استحکام و سلامت دندان ها می گردد. اسید موجود در دهان شما نه تنها باعث ایجاد حفره دندانی می شود، بلکه میتواند باعث فرسایش مینای دندان نیز شود. از آنجا که آدامس به کاهش مقدار اسید کمک می کند، میتواند بدین وسیله از مینای دندان شما محافظت و سبب تقویت مینا شود.
جلوگیری از ایجاد حفره و بیماری لثه
بزاق دهان تولید شده سبب شستن ذرات غذا داخل دهان و لذا تمیز نگه داشتن دندان ها می گردد. همین امر میتواند سبب جلوگیری از ایجاد و یا کاهش احتمال ایجاد حفره و بیماری های مربوط به لثه گردد.
جلوگیری از بروز حساسیت دندانی
بروز حساسیت دندان یکی از عوارض جانبی سفید کردن دندان ها است. پژوهشگران معتقداند که جویدن آدامس بدون قند با افزایش تولید بزاق، سبب جلوگیری از بروز حساسیت دندان ها میگردد. و اثر حساسیت دندانی را کاهش می دهد.
طراوت تنفس
آدامس های بدون قند با از بین بردن باکتری های ایجاد کننده بوی بد دهان سبب طراوت و تازه کردن تنفس می شوند. زایلیتول یکی از انواع شیرین کننده طبیعی است که در اکثر انواع آدامس های بدون قند یافت می شود و باعث تازه شدن تنفس می شود.
رفع بوی بد دهان
جویدن آدامس بدون قند سبب کاهش بوی بد دهان می گردد. بوی دهان مساله ای نگران کننده برای اغلب افراد است. این امر به دلایل متعددی رخ می دهد. علت اصلی بوی دهان وجود پلاک‌های بین دندانی، جرم و باکتری‌های پنهان در بین پرزهای زبانی، یا به عبارت دیگر بهداشت نامناسب دهان و دندان است. یکی دیگر از علل رایج بوی دهان، باقی ماندن غذا در بین دندان‌ها، مصرف برخی از نوشیدنی‌ها، مشتقات تنباکو، مصرف برخی از داروها و همچنین وجود عفونت است. جویدن آدامس های بدون قند از طریق افزایش ترشح بزاق سبب تمیز کردن دندان ها و حذف پلاک های دندانی و در نتیجه رفع بوی بد دهان می گردد.
زایلیتول چیست؟
زایلیتول (Xylitol) که در ایران به آن گزیلیتول نیز میگویند، یک ماده از دسته پلی الکل (polyalcohol) ها یا الکل قند (alditol) است. زایلیتول یک الکل قند (Sugar alcohols) 5 کربنی طبیعی است. یعنی در سطح مولکولی همانند قند است. اما چند اتم اضافی به آن متصل شده است که آن را در طبقه بندی الکل قرار می دهد. البته این الکل با الکل هایی که در نوشیدنی ها استفاده می شود و سبب از دست رفتن هوشیاری افراد می شود کاملا متفاوت است. زایلیتول از نظر شیرینی درست همانند شکر است و طعم شیرینی دارد. (اما ۳۳ درصد کالری کمتری نسبت به ساکارز دارد) اما بر خلاف شیرین کننده های مصنوعی، طعم آن در دهان ماندگار نیست.
الکل قند به صورت طبیعی در گیاهان وجود دارد. یعنی زایلیتول به طور طبیعی و در غلظت‌های پایین در الیاف بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. همچنین ممکن است به صورت مصنوعی از قند و نشاسته نیز گرفته شود. زایلیتول میتواند از انواع توت‌های مختلف مانند توت فرنگی و تمشک، سبزیجات، جو، و قارچ، همچنین به عنوان یک ماده فیبری خشک از پوسته ذرت و تفاله نیشکر نیز استخراج شود. با این حال، در تولید صنعتی زایلیتول از زیلان (Xylan)، (نوعی سلولز که از سخت‌چوب‌ها استخراج می‌شود) استفاده می‌شود. طی فرایند آبکافت زیلان به گزیلوز تبدیل شده و سپس طی فرایند هیدروژنه کردن نهایتا به زایلیتول تبدیل می‌شود.
همانطور که گفتیم زایلیتول در مقادیر اندکی در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. لذا یک ماده طبیعی است. باتوجه به خواص و فواید زایلیتول، امروزه این ماده ترکیبی رایج در آدامس‌های بدون شکر، آبنبات‌ها، قرص‌های نعناع، غذاهای مناسب برای افراد دیابتی و محصولات مراقبت از دهان است. اما زایلیتولی که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود به شکل پودر سفید و کریستالی است.
تاثیرات زایلیتول
دفعات مصرف زایلیتول مهم‌تر از میزان مصرف آن است. معمولاً کودکان میتوانند ۴۵ گرم زایلیتول و بزرگسالان ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم زایلیتول در روز مصرف کنند. زایلیتول بخش طبیعی از متابولیسم بدن انسان است. بدن ما در متابولیسم روزانه خود، حدود ۵ تا ۱۰ گرم زایلیتول تولید می‌کند. فرایند تولید زایلیتول در بدن انسان، در دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد. در نتیجه فواید آن به دهان نمی‌رسد. همیشه باکتری‌های مضر در دهان وجود دارد. بنابراین مصرف زایلیتول مؤثرترین روش برای مقابله با این باکتری‌ها است.
بدن انسان زایلیتول تولید می‌کند و آنزیم های لازم برای تجزیه آن را نیز می‌سازد. لذا بدن انسان قادر به تحمل مقدار زایلیتولی که ظرف چند روز یا چند هفته مصرف شود است. به عبارت دیگر حدود یک سوم زایلیتولی که فرد مصرف می کند، در کبد جذب شده و دو سوم دیگر آن وارد دستگاه گوارش شده و توسط باکتری‌های موجود در شکم تجزیه می‌شود. به طور کلی مصرف زایلیتول برای انسان بی‌خطر است. اما در صورتی که مقدار زیادی از آن را به یکباره مصرف کنید ممکن است سبب ایجاد نفخ شکم گردد. زایلیتول را میتوان به شکل خمیر دندان، دهان‌شویه، قرص نعناع، آبنبات و آدامس مورد مصرف قرار داد.
تفاوت زایلیتول با شیرین کننده های دیگر
زایلـیتول یک شیرین‌کنندۀ پالایش‌شده است. لذا هیچگونه ویتامین، مواد معدنی یا پروتئینی ندارد و شاخص قند (GI) آن بسیار پایین است. شاخص قند زایلیتول 7 است. این در حالی که این شاخص برای شکر معمولی بین 60 تا 70 است. از جمله اثرات منفیِ شکر اضافه شده و شیره ذرت سرشار از فروکتوز این است که میتواند سبب جهش سطح قند خون و انسولین در بدن افراد گردد. چراکه این شکرها سطوح بالایی از فروکتوز را دارا هستند. مصرف زیاد آن ها میتواند به مقاومت به انسولین و مشکلات متابولیک مختلف ختم شود. این درحالی است که زایلیـتول هیچ فروکتوزی نداشته و اثر آن بر قند خون و انسولین بسیار ناچیز است. در نتیجه هیچکدام از مضرات شکر به زایلیتـول نسبت داده نمی‌شوند. همین امر سبب شده تا زایلیتول برای افرادی که مبتلا به دیابت، چاقی یا سایر مشکلات متابولیک هستند، جایگزین مناسبی برای شکر باشد.
در صورتی که زایلیتول به عنوان اولین ماده تشکیل دهنده یک محصول در برچسب غذایی آن آورده نشده باشد. این احتمال وجود دارد که محصول حاوی سوربیتول، مانیتول و شاید آسپارتام باشد. باکتری استرپتوکوک موتانس می تواند از این قندها به عنوان منبع غذایی استفاده کند. بنابراین فوایدی که زایلیتول (در صورتی که به صورت صد در صدی استفاده می‌شد) می‌توانست داشته باشد، را دیگر ندارد. لذا برای اثربخشی هرچه بیشتر، محصولاتی را خریداری کنید که زایلیتول اولین ترکیب تشکیل دهنده آن در برچسب غذایی محصول باشد.
خواص زایلیتول
بیشتر کربوهیدرات‌های مصرفی روزانه بر اساس واحد مونوساکارید ۶ کربنی مانند فروکتوز و گلوکز است. این واحدهای ۶ کربنی میتوانند به یکدیگر متصل شده و چندتایی شوند. باکتری‌های استرپتوکوک موتانس از این واحدها به عنوان منبع غذایی برای تغذیه و رشد خود استفاده می‌کنند. مواد زائدی که این باکتری‌ها پس از تغذیه از خود دفع می‌کنند باعث ایجاد لایه پلاکی در سطح دندان‌ها می شود. تشکیل لایه پلاکی منجر به ایجاد پوسیدگی در دندان می‌شود. اما زایلیتول ساختار پنج کربنی منحصر به فردی دارد که بسیار پایدار است. ساختار زایلیتول برخلاف سایر شیرین کننده ها، به یکدیگر متصل نمی‌شوند. این امر سبب می شود که باکتری‌های استرپتوکوک موتانس نتوانند از این ترکیب به عنوان غذا برای رشد خود استفاده کنند. بنابراین زایلیتول تأثیرات زیان بخش باکتری‌ها را خنثی کرده و سبب محافظت از دندان ها می شود.
زایلیتول بر خلاف دیگر شیرین کننده‌های طبیعی یا مصنوعی، دارای خواص زیادی است. از جمله این خواص می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سبب افزایش سطح قند خون نمی شود.
- مهار عملکرد اسید که باعث معدنی زدایی مینای دندان می‌شود.
- استحکام دندان‌ها را افزایش می‌دهد.
- مانع تولید اسید توسط باکتری‌های دهانی می گردد.
- کاهش التهاب لثه
- افزایش pH دهان و نزدیک کردن آن به حالت غیر اسیدی (بازی)
- شاخص گلیسمی پایین (به معنی عدم تحریک انسولین در بدن)
- مفید برای افراد دیابتی و افرادی که دچار قند خون هستند.
- زایلیتول در یک قاشق چای خوری حدود ۱۰ کالری دارد. که این رقم در مقام مقایسه با شکر که حدود ۱۵ کالری در یک قاشق چای خوری است، کمتر است.
آدامس های زایلیتول
آدامس هایی که به جای قند حاوی زایلیتول هستند، نتیجه ای برعکس آدامس های حاوی قند (شکر) دارند. زایلیتول یک شیرین کننده طبیعی است که در سبزیجات و میوه ها یافت می‌شود. مقدار کالری زایلیتول از نصف کالری قند کمی بیشتر است. لذا مصرف آن حتی برای افراد دیابتی بی خطر است. زایلیتول همانند قند به راحتی توسط باکتری ها جذب می شود. با این تفاوت که پس از جذب شدن، باکتری ها آن را دفع می کنند. از آنجا که باکتری به جای تولید مثل از انرژی خود برای بیرون راندن زایلیتول استفاده می‌کند، کمتر میتواند به دندان بچسبد. این امر سبب از بین رفتن باکتری می گردد.
امروزه بسیاری از آدامس ها حاوی زایلیتول هستند. جویدن آدامس های زایلیتول دار به جای آدامس های معمولی نه تنها به دندان آسیب نمی زنند، از دندان ها در برابر باکتری ها نیز محافظت می کنند. این نوع آدامس ها بعد از مصرف مواد غذایی و در صورت نبود مسواک، با افزایش ترشح بزاق دهان به تمیز کردن موقت دهان و دندان کمک می کنند. لذا امروزه از زایلیتول در ترکیبات خمیر دندان و دهان شویه های خاص نیز استفاده می شود. در ادامه مکانیسم محافظتی زایلیتول از دندان ها توضیح داده شده است.
زایلیتول و محافظت از دندان
یکی از مهمترین عوامل خطر برای پوسیدگی دندان نوعی باکتری به نام Streptococcus mutans است. این باکتری علت تشکیل اغلب پلاک‌های دندانی است. وجود برخی از پلاک‌های دندانی امری طبیعی است. اما پلاک های اضافه باعث تحریک سیستم ایمنی برای حمله به باکتری‌های موجود می‌شود. که این میتواند به بروز بیماری‌های التهابی لثه منجر گردد. باکتری‌های دهانی از گلوکز موجود در غذاها تغذیه می کنند. اما نمی‌توانند از زایلیتول استفاده کنند. لذا جایگزین کردن شکر با زایلیتـول سبب کاهش دسترسی باکتری‌های مضر به انرژی مورد نیاز برای زنده ماندن و تکثیر است. این امر در نهایت سب از بین رفتن این باکتری ها می گردد.
یکی از مهمترین خواص زایلیتول نقش آن در محافظت و سلامت دندان است. زایلیتول با مهار گلیکولیز در باکتری های موجود در دهان سبب محافظت از دندان ها می گردد. گلیکولیز برای شکستن قندها به کار می رود. باکتری های موجود در دهان با تجزیه قند به محصولات اسیدی سبب آسیب به دندان ها می شوند. اما زایلیتول مانع جذب قند توسط باکتری ها می شود. لذا در محافظت از دندان در برابر پوسیدگی تاثیرگذار است. در صورت مصرف مداوم زایلیتول امکان پوسیدگی دندان‌ها تا یک سوم کاهش می یابد.
آدامس بدون قند بَن
شرکت سقزسازی سیوان کردستان یکی از معدود شرکت های تولیدکننده آدامس طبیعی در ایران (آدامس طبیعی بَن) است. آدامس طبیعی طبقه منحصر به فردی است که امروزه توجه زیادی به آن معطوف شده است. همزمان با بالارفتن آگاهی و افزایش توجه به امر سلامتی مصرف محصولات سالم و طبیعی و جایگزینی آن با محصولات شیمیایی و صنعتی مضر نیز افزایش یافته است. شرکت سقزسازی علاوه بر تولید آدامس طبیعی، به تولید محصول جدید آدامس طبیعی بدون قند یا آدامس طبیعی زایلیتول نیز پرداخته است. آدامس طبیعی بدون قند بَن، آدامس طبیعی است که در آن از شیرین کننده بدون ضرر زایلیتول استفاده شده است. این آدامس علاوه بر طبیعی بودن و خواص نهفته در سقز طبیعی که پایه اصلی تشکیل دهنده این آدامس است، از مزایای زایلیتول نیز بهره مند بوده و مضرات آدامس های عادی را ندارد. این امر سبب شده تا آدامس بدون قند بَن دارای خواصی دوچندان باشد.
سقز طبیعی شیره ترشح شده از درختان بنه است. این ماده علاوه بر عطر و طعم خاص سقز دارای خواص دارویی و درمانی بسیاری است و حتی توسط پزشکان نامداری همچون ابن سینا توصیه به مصرف شده است. در مقاله خواص سقز طبیعی – بنیشت به طور کامل به بیان خاصیت های این ماده ارزشمند پرداخته شده است. ترکیب سقز طبیعی و زایلیتول در کنارهم سبب تولید محصولی منحصر به فرد از لحاظ مختلف از جمله طعم، سلامت و خواص محصول گشته است.
نتیجه گیری
توجه به این نکته مهم است که اگرچه آدامس فاقد شکر مفید است، اما نمیتواند جایگزین کنترل بهداشت روزانه دهان و دندان مانند مسواک زدن مناسب، استفاده از نخ دندان، شست و شوی دهان و مراجعه دو بار در سال برای تمیز کردن حرفه ای دندان ها نزد دندان پزشکان شود و مراقبت از بهداشت دهان و دندان برای کیفیت زندگی، اعتماد به نفس و سلامت کلی امری حیاتی است.
پیشگیری و درمان بیماری دو امر مهم است، اما ارائه برنامه های پیشگیرانه و درمانی باید از نظر اقتصادی نیز امکان پذیر باشد. مطالعات امکان پس انداز بالقوه هزینه های مراقبت از دندان را به وسیله افزایش جویدن آدامس های بدون قند نشان می دهد. همچنین گزارشات بر تأثیر سیاست هایی که استفاده از آدامس های بدون قند میتواند بر هزینه های مراقبت از دهان و دندان در سیستم مراقبت های بهداشتی دندان پزشکی انگلستان داشته باشد، تأکید می کند و نتایج آن چشمگیر به نظر میرسد. طبق این گزارشات، اگر همه کودکان 12 ساله در انگلستان هر روز دو بار یک قطعه آدامس بدون قند بجوند، میتواند هزینه درمان و معاینه دندانپزشکی خود را تا 3 میلیون دلار و با جویدن سه بار در روز میتواند این هزینه ها را تا 9 میلیون دلار کاهش دهند.
توصیه
- سازمان ADA توصيه مي‌کند که همواره روزي دو بار با خمير دندان های حاوی فلورايد دندان‌هاي خود را مسواک بزنيد و يک بار در روز، فضای بين دندان‌ها را با نخ دندان يا ديگر تميزکننده ها پاکیزه کنيد.
- حتما هنگام خرید آدامس های بدون قند به برچسب تأييديه ADA توجه نمایید. اين برچسب به شما اطمينان مي‌دهد که آدامس بدون قند مذکور، از اصول ADA در زمينه سلامت دهان و دندان تبعیت کرده و کارايي و ايمني قابل قبولي دارد.
- محصولات دارای برچسب تأييديه ADA این اطمینان را می دهد که هر آن چيزي که روي بسته آن نوشته شده کاملاً درست و مبتني بر واقعيت است. چرا که هر شرکت توليدکننده فراورده‌هاي مرتبط با سلامت دهان و دندان، برای دریافت برچسب تأييديه ADA براي محصولات خود بايد اطلاعات کافي در مورد تمام مندرجات روي بسته محصولات خود را براي ADA ارسال کرده و درستي آن ها را اثبات کند.
در نهایت نیز توصیه ما این است که مصرف آدامس‌های بدون قند و آدامس های طبیعی را جایگزین محصولات غیرطبیعی نمایید.
مراجعه به سایت آدامس طبیعی بَن
ورود به فروشگاه آدامس طبیعی بَن
مطالب مرتبط
- تفاوت آدامس طبیعی و صنعتی
- انواع تنقلات ایرانی
- معرفی برترین آدامس های طبیعی جهان
- خواص سقز طبیعی – بنیشت
منابع