آدامس و صمغ
آدامس، یک جویدنی کوچک با پیشینه طولانی است و تاریخچه آدامس نشان از محبوبیت آن در بین اقشار مختلف دارد. در هرصورت آدامس امروزه به یکی از محبوب ترین تنقلات در بین مردم تبدیل شده است و در شکل ها و طعم های مختلفی تولید می گردد. آدامس طبیعی طبقه خاصی از آدامس است که از صمغ یا شیره طبیعی درخت بنه تولید می شود و در کنار خواص بسیار زیاد آن مضرات آدامس های عادی را ندارد.
انواع صمغ
طبیعت سرشار از موادی است که برای انسان و سلامتی بدن او مفید هستند. صمغ سقز یکی از مفیدترین موادی است که به طور خالص از دل طبیعت بدست می آید. از این صمغ به دلیل جنبه های متعدد کاربردی و خواص دارویی، صنعتی و خوراکی آن در کشورهای مختلف، در صنایع بسیاری مورد استفاده قرار میگیرد. به طور کلی صمغ ها انواع بسیار گسترده ای دارند اما از نظر ساختار میتوان آن ها را به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم کرد. در ادامه مفاهیم و راه های تشخیص صمغ طبیعی (سقز) از صمغ مصنوعی ارایه شده است:
صمغ طبیعی
صمغ طبیعی (سقز) اولئورزینی است که از تنه درخت استحصال و سپس فرآوری میشود که در ایران این صمغ از درختی به نام بنه (ون) از خانواده پسته وحشی بدست می آید. میزان کربنات کلسیم در صمغ طبیعی (سقز) نباید بیشتر از یک درصد وزن کل آن باشد. از جمله مفیدترین و شناخته شده ترین صمغ طبیعی، صمغ درخت پسته وحشی (بن) است که در ادامه بیشتر شرح داده میشود.
صمغ مصنوعی
صمغ با پایه مصنوعی عمدتا پلیمری است که موادی مانند پرکننده ها، نرم کننده ها، امولسیفایرها، آنتی اکسیدان ها و مواد ضدچسبندگی به دندان به آن ها اضافه میشود. میزان مواد پرکننده صمغ پایه شامل کربنات کلسیم، کربنات منیزیم و یا سیلیکات منیزیم (تالک 3) میباشد.
در گذشته آدامس از شیره درختی به نام chicle، (صمغ طبیعی) و گاهی موم های مختلف ساخته می شده است. تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم، شیمی دانان ساخت رزین مصنوعی را یاد گرفتند که جایگزین بیشتر رزین های طبیعی آدامس (به عنوان مثال، پلی اتیلن و پلی وینیل استات) شد.
رزین های مصنوعی رزین های تولید شده در صنعت هستند که به طور معمول چسبناک بوده و طی فرآیند پخت به پلیمرهای سفت و سخت تبدیل می گردند. رزین های مصنوعی گاها خاصیت مشابه رزین های گیاهی طبیعی را دارند، اما این در مورد تمامی رزین ها صادق نبوده و بسیاری از آن ها فاقد این ویژگی هستند.
به طور کلی رزین های مصنوعی چند دسته هستند:
- برخی از آن ها با استری شدن ترکیبات آلی تولید می شوند.
- برخی از آن ها رزین های حرارتی هستند که در این صورت اصطلاح “رزین” به راحتی به واکنش دهنده یا محصول یا هر دو گفته می شود.
- “رزین” ممکن است به یکی از دو مونومر موجود در یک کوپلیمر اعمال شود
- دیگری همانند رزین های اپوکسی “سخت کننده” نامیده می شود.
برای رزین های حرارتی که فقط به یک مونومر احتیاج دارند، ترکیب مونومر “رزین” است. به عنوان مثال، متیل متاکریلات مایع قبل از اینکه پلیمری شود، در حالت مایع “رزین” یا “رزین ریخته گری” نامیده می شود.
انواع رزین های مصنوعی
رزین اپوکسی
انواع کلاسیک رزین مصنوعی، رزین اپوکسی است که از طریق واکنش های پلیمریزاسیون یا افزودن پلیمریزاسیون تولید شده و به عنوان پلیمر ترموست برای چسب ها و کامپوزیت ها مورد استفاده قرار میگیرد. رزین اپوکسی از نظر استحکام و بافت دو برابر بتن، بدون درز و ضد آب است. بر همین اساس، از دهه 1960 از این رزین عمدتا برای اهدافی نظیر کفپوش صنعتی استفاده شده است.
از دیگر پلیمرهای مصنوعی، که بعضاً با همان دسته عمومی خوانده می شود، رزین استال است. در مقابل با مصنوعات دیگر، این پلیمر یک ساختار زنجیره ای ساده با واحد تکرار شکل دارد.
از رزین های تبادل یونی در تصفیه آب و تجزیه (کاتالیز) واکنش های آلی استفاده می شود. برخی از رزین های تبادل یونی نیز به عنوان داروهای جدا کننده اسید صفراوی و به عنوان عوامل کاهش دهنده چربی، به صورت دارویی استفاده می شوند، اگرچه ممکن است برای مقاصدی غیر از کاهش کلسترول نیز استفاده گردند.
رزین های آغشته به حلال (SIRs) ذرات رزین متخلخل هستند که حاوی ماده مایع اضافی استخراج کننده هستند. ماده استخراج کننده موجود قرار است ظرفیت ذرات رزین را افزایش دهد.
رزین پلی استر
دسته بزرگی از رزین ها که 75% از رزین های استفاده شده را تشکیل می دهند، مربوط به رزین های پلی استر غیراشباع است.
خطر سلامتی که به طور بلقوه با رزین های مصنوعی مرتبط می باشد معمولاً کمتر از خطرات مرتبط با محصولات درمان شده (که بیشتر در تماس با مصرف کنندگان هستند) نگران کننده است. مواد ترمیم کننده دندان بر اساس رزین های حاوی bis GMA می تواند به ترکیب مربوطه بیس فنول A، یک مخرب احتمالی غدد درون ریز، تجزیه و یا آلوده شود. با این حال، هیچ اثر منفی بر سلامتی ناشی از استفاده bis GMA در رزین های دندانی مشاهده نشده است.
صمغ طبیعی
یکی مهم ترین صمغ های طبیعی که برای آدامس مورد استفاده قرار می گیرد صمغ طبیعی از نوع صمغ درخته بنه است. درخت بنه یا پسته کوهی از جمله درختان بسیار با ارزش خطه غرب کشور به شمار می آید. یکی از قسمت های بسیار مهم و کاربردی مورد استفاده این درخت صمغ یا شیره آن است که به سقز شهرت دارد و دارای عطر خاصی است. از نسل های گذشته تا به امروز مصرف صمغ سقز توسط مردم و پزشکان طب سنتی حتی ابن سینا هم توصیه شده است.
عصاره حاصل از درخت بنه (سقز) از انواع صمغ های دسته طبیعی به شمار می آید و جزو مفیدترین گیاهان دارویی شناخته شده است که مصرف آن فواید بسیاری برای سلامتی فرد و دستگاه گوارش دارد. این شیره همچنین دارای مصارف بسیاری در صنایع غذایی و طب سنتی است. استفاده از سقز در صنعت برای تولید مواد خوراکی مانند آدامس (آدامس طبیعی)، شکلات و … است. همچنین از آن در تهیه خمیردندان و محصولات مربوط به بهداشت دهان و دندان نیز استفاده میگردد.
شیره سقز علارغم تمام خواص و کاربردهای آن، ممکن است برای همه افراد نامی آشنا نباشد و یا از خواص ارزشمند آن به طور کامل اطلاع نداشته باشند که برای آگاهی کافی در مقاله دیگری به طور کامل خواص سقز طبیعی بیان شده است.
راه های شناسایی سقز اصل
در اصطلاح عام مردم از کلمه سقز اصل برای بیان صمغ طبیعی استفاده می کنند. بنابراین برای اینکه صمغ یا شیره اصل را به دست آورید بایستی به تفاوت های صمغ طبیعی با مصنوعی آشنا باشید. برای تشخیص سقز اصل هنگام خرید باید به ویژگی‌های آن توجه کنید، تا بتوانید آن را از نوع مصنوعی تشخیص دهید.
برای شناسایی سقز اصل از نمونه های تقلبی قبل از هر چیز به شکل ظاهری آن توجه کنید:
- سقز اصل از نظر رنگ کاملا سفید رنگ است
- سقز اصل طعم خاصی ندارد
- سقز اصل رنگ آن ثابت است و به مرور زمان تغییر نکرده و به رنگ زرد متمایل نمی‌شود
- سقز اصل با گذشت زمان طعم و بوی آن ثابت است و تغییر نمیکند.
- سقزهای زرد رنگی که در بازار وجود دارند باید در اصل بودن آن‌ها تردید کنید.
- سقز اصل غلیظ بوده و میتوان آن را به راحتی مانند آدامس در دهان جوید و حین جویدن کاملا استحکام خود را حفظ میکند درحالی که سقز تقلبی هنگام جویدن به دهان و دندان می‌چسبد.
علاوه بر مشخصات ظاهری که میتوان سقز اصل را به راحتی از سقز تقلبی شناسایی کرد، باید این نکته را خاطرنشان کرد که بهره مندی از خواص و مزایای سقز طبیعی منوط به خریداری سقز اصلی بوده و سقز تقلبی برخلاف نوع اصلی آن فاقد هرگونه خاصیت می باشد.
یکی دیگر از مطمئن ترین راهکارهای بهره مندی از سقز طبیعی این است که سقز را از مراکز معتبر خریداری کنید تا از کیفیت و مرغوب بودن آن اطمینان خاطر داشته باشید. درواقع آدامس طبیعی یک محصول کمیاب است که به دو صورت به بازار عرضه می گردد:
حالت نخست همان صمغ درخت است که بعد از مراحل جوش با طعم عادی تا حدی تلخ و خاص و به صورت فله ای و سنتی در نایلون های غیرمنظم و بدون برند عرضه می شود که تایید بهداشتی هم ندارند. حالت دوم در شرایطی است که مراحل تهیه آدامس طبیعی بر روی شیره بنه، توسط تجهیزات آدامس سازی و با شرایط خاص طی شده و یک آدامس خوش طعم و طبیعی با رعایت استانداردهای غذایی و با برند و بسته بندی شکیل به بازار ارایه می شود.
در تهیه آدامس طبیعی، سقز خام باید کاملا تصفیه شده و ترکیبات روغنی و غیر خوراکی آن حذف گردد که این کار باید کاملا تحت کنترل و نظارت مستقیم متخصصان مربوطه و در شرایط کاملا بهداشتی انجام گردد. سقز خام ابتدا باید طی فرایندهای مخصوصی به سقز پروده تبدیل گردد و سپس سقز پرورده پس از پخت و رطوبت گیری و عبور از صافی های مخصوص با سایر مواد ترکیب شده و خمیر یکدستی حاصل گردد که این خمیر پس از برش شکل اولیه آدامس را پیدا میکند. تمامی این مراحل باید کارشناسی شده و نیاز به تخصص متخصصین دارد.
اما همانگونه که پیش تر گفتیم در روش سنتی بدون انجام هیچ یک از مراحل گفته شده بالا، سقز به صورت فله ای در نایلون های غیرمنظمی عرضه میگردد. از طرف دیگر حین استخراج تدریجی شیره سقز از تنه درخت به درون ظروف سفالی و گلی ممکن است روی این شیره اندکی گرد و غبار بنشیند لذا برای زدودن بار میکروبی احتمالی این شیره باید کاملا طی فرایند بهداشتی تصفیه شده و سپس در تهیه آدامس مورد استفاده قرار گیرد که این کار بدون داشتن تجهیزات آزمایشگاهی میسر نخواهد بود. در این حالت به دلیل نداشتن بسته بندی محصول و همچنین نشان استاندارد و تاییدیه بهداشت، امکان تقلب نیز بالا بوده و لذا باید حین خریدن سقز دقت و آگاهی کافی داشته باشید.
در حال حاضر صرفاً دو برند بن و ون در کشور مبادرت به تولید آدامس طبیعی باکیفیت و با اصالت دارند. این محصولات قابل خریداری از مراکز معتبر بوده و در تهیه آن ها به اصالت برند، تاریخ مصرف، نشان استاندارد، نشان سیب سلامت و … توجه کنید. توصیه می شود از سقز بی نام و نشان که غالب در فضای دست فروشی عرضه می شود خودداری کنید.
منابع